لرستان

استان لرستان در باختر ایران واقع شده و از شمال به استان های مرکزی و همدان ، از جنوب به استان خوزستان ، از خاور به استان اصفهان و از باختر به استان های کرمانشاه و ایلام محدود می شود . این استان از نظر جغرافیایی بین ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳ دقیقه درازای خاوری و ۳۲ درجه و ۳۷ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۲ دقیقه پهنای شمالی قرار گرفته است . پست ترین نقطه استان لرستان با ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریای آزاد در جنوبی ترین ناحیه آن واقع شده است و قله سن بران اشتران کوه با ۴۰۵۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطه استان لرستان به حساب می آید که در شرق استان واقع شده است . استان لرستان دارای آب و هوای متنوعی است . در زمستان هنگامی که در شمال استان برف و کولاک و سرمای شدید جریان دارد، قسمت های جنوبی آن از هوای مطبوع و بارانی برخوردار است. بررسی های اقلیمی نشان می دهند که خرم آباد زمستانی معتدل و تابستانی گرم دارد . بروجرد زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد . الیگودرز نیز زمستانی بسیار سرد و تابستانی معتدل دارد . بر اساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیت این استان ۱۶۵۶۰۰۰ نفر برآورد شده است.

در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد بعضی از اقوام مهاجر با تصرف سرزمین بین النهرین (میان دو رود) در کوه های زاگرس اسکان یافتند . نام این اقوام به استناد کتیبه های بابلی ، آشوری ، ایلامی و در آثار بر جای مانده از سارگن- پادشاه مقتدر آکد (۲۰۳۰ – ۲۰۴۸ ق . م) – “لولوبی” ،”مانایی”، “کاسی” ، “گوتی” ، ” نایدی” ،” آمادا ” و”پارسوا” ذکر شده است . تاریخ نگاران ، در آریایی بودن لولوبی ها و مانایی ها تردید دارند ؛ اما شواهد تاریخی حاکی از آن است که کاسی ها در سال ۱۶۰۰ قبل از میلاد در لرستان کنونی می زیسته اند و محدوده حکومتی آن ها از شمال و خاور لرستان تا اطراف همدان توسعه داشته است . این قوم ، در هزاره دوم پیش از میلاد به قصد تصرف بابل دراین شهر نفوذ کردند و بعد از شکست اول از حمورابی (حاکم بابل) ، بالاخره توانستند در بابل مستقر شده و دومین سلسله شاهان آن جا را تأسیس کنند . با انقراض این سلسله نوپا (در هزاره دوم پیش از میلاد) توسط دولت مقتدر عیلام ، کاسی ها به سمت زاگرس عقب نشینی کردند و خراج گزار ایلام شدند . تا قبل از تسلط اسکندر مقدونی بر این ناحیه ، این قوم مانند سدی در برابر توسعه طلبی آشوری ها ، در مناطق خاوری مقاومت می کردند . بعد از مدتی ، قدرت این قوم کوه نشین به حدی رسید که شاهان سلسله هخامنشی هنگامی که از مسیر فارس به شوش یا از مسیر بابل به اکباتان می گذشتند ، هدیه هایی برای ایلات کوهستانی بین راه می فرستادند تا مسیر عبور آن ها را امن نگاه دارند . در دوره ساسانیان ،‌ پشتکوه و پیشکوه را خاندان معروف هرمزان اداره می کردند . هرمزان ، آخرین فرمانروای این خاندان بود که با سپاهیان مسلمان در سال ۱۶ هـ . ق به اسارت درآمد . مسلمانان پس از فتح ” حلوان ” ، نواحی شمالی لرستان را گرفتند و چند سال بعد در سال ۲۱ هـ . ق، توانستند نهاوند و قسمت جنوبی لرستان را نیز ضمیمه محدوده حکومت خود کنند . سال بعد هنگامی که عمر مناطق تصرف شده را بین لشگریان کوفه و بصره تقسیم می کرد ، لرستان ضمیمه کوفه شده و از آن پس جزو ایالت جبال (عراق عجم) به حساب می آمد و تا میانه سده چهارم هجری قمری ، حکم ران این منطقه از بغداد یا کوفه تعیین می شد . در همین قرن ، حسنویه کرد این منطقه را به تصرف خود درآورد و خاندان او تا سال ۵۰۰ هـ . ق بر لرستان تسلط داشتند . همزمان با استیلای قوم مغول بر ایران ، لرستان به دو قسمت لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شد . هر یک از این دو قسمت از پیش از استیلای مغول تا مدت زمانی پس از انقراض ایلخانان ، امرای نیمه مستقل داشتند . اتابکان لر بزرگ از کردان شام بودند که در اواسط قرن ششم هجری از راه آذربایجان رهسپار ایران شدند و در محدوده اشتران کوه و جلگه های شمالی آن سکونت کردند . آن ها تا نیمه اول قرن نهم هجری (۵۰۰ – ۸۲۷ هـ . ق) حکومت کردند و ایذج (مال امیر) را- که خرابه های زیادی از آن باقی مانده- پایتخت خود قرار دادند . سلسله اتابکان با کشته شدن غیاث الدین کاووس (آخرین اتابک) به دست سلطان ابراهیم منقرض شد . اما اتابکان لرکوچک (۵۸۰ – ۱۰۰۶ هـ. ق) با این که چندین امیر معتبر داشتند و حکومتشان نیز طولانی تر بود ، هیچ وقت اهمیت و اعتبار لر بزرگ را پیدا نکردند . آن ها موقعیتشان را تا زمان صفویه حفظ کردند و حتی قلمرو حکومت خود را تا باختر کوه های پشتکوه توسعه دادند . در سال ۱۰۰۶ ه . ق با کشته شدن شاهوری – آخرین فرد این سلسله – به فرمان شاه عباس اول ، این سلسله نیز برافتاد و حکومت لرستان به حسین نامی محول شد . خاندان این والی تا اوایل روی کار آمدن سلسله قاجار ، بر لرستان حکومت کردند و حکومت پشتکوه را نیز زمانی حکام بروجرد و زمانی حکام شوشتر به عهده داشتند .

بررسی های زبان شناسی و فرهنگی نشان دهنده پیوستگی قومی لرها با دیگر اقوام ایرانی به ویژه شعبه پارسی است . بین هزاره سوم و اول پیش از میلاد به هنگام مهاجرت اقوام آریایی شعبه ای از این اقوام موسوم به کاسیها به لرستان آمدند و با بومیان منطقه در آمیخته و بدین ترتیب نژاد تازه ای پدید آمد که بعدها به لر شهرت یافتند .

پیش از اسلام آیین ها و مذاهب مختلفی در لرستان رایج بود . اولین نشانه های آلیز زروان که گفته می شود دین زرتشت از آن نشأت گرفته در لرستان دیده می شود . بعدها آیین مهر پرستی در کنار دین زرتشتی در لرستان پدید آمد . همچنین پرستش بانو آناهیتا الهه آبها نیز در لرستان شایع بود . پس از ورود اسلام ، مردم لرستان نیز همچون سایر اقوام ایران به این دین آسمانی گرایش پیدا کردند . از قرن هشتم هجری به بعد بتدریج مردم لرستان آیین تشیع را پذیرفتند و هم اکنون لرستان یکی از مناطق مهم شیعه نشین ایران به شمار می آید .