تاریخ

فلات ایران از قدیمی ترین کانون های تمدنی دوران باستان در آسیا است و از این نظر در دانش باستان شناسی، جایگاه مهمی دارد. تاریخ اسکان در فلات ایران از دوره نوسنگی تا مهاجرت آریاییان چندان روشن نیست اما شواهد روشنی در دست است که سرزمین ایران از دیرباز مسکونی بوده است.
کانون های قدیمی سکونت در کنار چشمه ها و رودخانه ها یا به طور کلی در مجاورت کوه های زاگرس و البرز به وجود آمده اند. مهم ترین این کانون های باستانی عبارتند از: تپه سیلک کاشان، تپه حصار دامغان، تورنگ تپه گرگان، تپه حسنلو در آذربایجان، تپه مارلیک در رودبار، همچنین شوش در خوزستان.
در کاوش های باستان شناسی در این کانون ها، آثاری به دست آمده اند که قدمت برخی از آنها به هزاره پنجم پیش از میلاد می رسد. مهاجرت قوم های آریایی به فلات ایران از هزاره دوم پیش از میلاد آغاز شد. از این قوم ها، پارت ها در خراسان، مادها در غرب و پارس ها در جنوب ایران مستقر شدند. امپراتوری مادها در هگمتانه(اکباتان) یا همدان کنونی پا گرفت. هخامنشیان پس از پیروزی بر مادها و تسخیر پایتخت آنان، نخستین امپراتوری بزرگ ایران را به وجود آوردند. حدود متصرفات آنان در زمان داریوش اول (۴۸۵-۵۲۲ ق.م) از جلگه رود سند در مشرق تا مرزهای یونان در مغرب می رسید. بناهای تخت جمشید و پاسارگاد که از آثار این دوره اند، از آثار مهم باستانی ایران و جاذبه های مهم جهانگردی به شمار می آیند و همه ساله هزاران جهانگرد از این آثار بازدید می کنند.
پس از انقراض هخامنشیان و به آتش کشیده شدن تخت جمشید به دست اسکندر، جانشینان وی(سلوکی ها) مدت کوتاهی بر ایران تسلط یافتند که نتیجه آن آمیزش فرهنگ ایرانی با فرهنگ هلنی بود. در حدود سال ۲۵۰ ق.م پارت ها که یکی از قوم های سوارکار آریایی بودند از خراسان به سمت غرب و جنوب غربی پیشروی کردند و امپراتوری خود را در تیسفون بر پهنه فلات ایران، بنیاد نهادند .
این امپراتوری تا سال ۲۲۴ پس از میلاد دوام یافت. ساسانیان با پیروزی بر آخرین پادشاه پارتی در ۲۲۵م. امپراتوری جدیدی به وجود آورند که تا اواسط قرن هفتم میلادی دوام آورد.
عصر باستانی ایران یکی از پر شکوه ترین عصرهای تاریخ ایران به شمار می آید. از این دوره میراث های فرهنگی و بناهای تاریخی فراوانی در تخت جمشید، پاسارگاد، شوش، شوشتر، همدان، فیروز آباد(نقش رستم)، تاق بستان، سروستان و نیشابور بر جای مانده اندکه ارزش دیداری فراوانی دارند.

نفوذ اسلام در ایران در نیمه اول قرن هفتم میلادی، پس از فروپاشی امپراتوری ساسانی روی داد. از آن پس دوره جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد که دگرگونی های بنیادی شدیدی در اوضاع اجتماعی، سیاسی، مذهبی، حکومت و مردم به وجود آورد.با وجود پذیرش اسلام، ایرانیان هرگز مخالفت خود را با سلطه خلفای اموی و عباسی پنهان نمی کردند و در برابر ستمگریهای حکومت های اموی و عباسی، جنبش های استقلال طلبانه بسیاری رابر پا کردند. آنان نیز برای تضعیف و سرکوب ایرانیان که به طرفداری از خاندان پیامبر(ص) و برقراری حکومت بر اساس امامت به پاخاسته بودند، به تقویت عناصر غیر ایرانی پرداختند.

ادامه جنگ های فرسایشی میان فرمانروایان محلی قدرت این فرمانروایان را تحلیل برد و زمینه برای تسلط قوم های بیگانه آسیای مرکزی مانند ترکان سلجوقی، مغول ها و تیموریان فراهم ساخت.
در دوره صفویان دومین امپراتوری بزرگ ایران پا گرفت و مذهب تشیع که تا آن زمان پیروان آن در محدودیت های بسیار به سر می بردند، رسمیت یافت.
خصلت های مذهب شیعه و تعهدات سیاسی و اجتماعی آن، استقلال  و هویت ملی ایران را در برابر ضربات سخت و کوبنده عثمانی ها با استواری تمام حفظ کرد و ایران یک بار دیگر توانست در مقابل مدعی تولیت مسلمانان به عنوان نیروی قدرتمند سیاسی–مذهبی قد علم کند. با انحطاط و سقوط صفویان، حکومت های افشاریان و زندیان بر اریکه قدرت تکیه زدند.
پس از حکومت زندیان، عصر قاجاریان آغاز می شود که در این عصر نفوذ قدرت های بیگانه روس و انگلیس در ایران توسعه می یابد. در همین دوره، جنبش های اجتماعی تنباکو، انقلاب مشروطیت، قیام جنگل، قیام شیخ محمد خیابانی و … به وقوع پیوست. در دوره پهلوی، جنبش ملی شدن صنعت نفت زمینه ساز قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ و دیگر قیام های استقلال خواهانه بود که سرانجام به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ انجامید.

 

دوران هخامنشیان ۵۳۳-۳۳۰    ق.م حمله مغول به ایران  ۱۲۲۰         ب.م
دوره سلوکیان  ۳۳۰-۲۴۷   ق.م دوره ایلخانیان  ۱۲۵۶-۱۳۵۳ ب.م
دوره پارتیان  ۲۴۷ ق.م-۲۲۴ ب.م دوره مظفریان  ۱۳۱۴-۱۳۹۳ ب.م
دوره ساسانیان  ۲۲۴-۶۵۱   ب.م دوره تیموریان  ۱۳۷۰-۱۵۰۶ ب.م
حمله عرب به ایران  ۶۴۵         ب.م دوره ترکمانان  ۱۳۸۰-۱۴۶۸ ب.م
دوره امویان و عباسیان  ۷۴۹-۹۳۲   ب.م دوره صفویان  ۱۵۰۱-۱۷۳۲ ب.م
دوره صفاریان  ۸۶۶-۹۰۳   ب.م دوره افشاریان  ۱۷۳۴-۱۷۹۶ ب.م
دوره سامانیان  ۸۱۹-۹۹۹   ب.م دوره زندیان  ۱۷۵۰-۱۷۹۴ ب.م
دوره آل بویه  ۹۴۵-۱۰۵۵ ب.م دوره قاجاریان  ۱۷۷۹-۱۹۲۴ ب.م
دوره غزنویان   ۹۷۷-۱۱۸۶ ب.م دوره پهلوی  ۱۹۲۴-۱۹۷۹ ب.م
دوره سلجوقیان  ۱۰۳۸-۱۱۹۴ ب.م پیروزی انقلاب اسلامی  ۱۹۷۹         ب.م
دوره خوارزمشاهیان  ۱۰۷۷-۱۲۳۱ ب.م