کانون های زیارتی

با گسترش دین اسلام در ایران، آرامگاههای امامان و امامزاده گان به تدریج به زیارتگاه تبدیل شدند. به دنبال این روند، پیشوایان دینی با ساختن بارگاه های متناسب بر روی مزار بزرگان دینی، در هر محل بنایی شاخص و برجسته به وجود آورند. یکی از مظاهر علاقمندی و اخلاص مردم در پیروی از فلسفه امامت، ساخت بناهای آرامگاهی و هنر معماری امامزاده هاست. ذوق و نبوغ در پیکره بسیاری از بارگاه های زیارتی ایران جلوه گراست.

زیارتگاه های ایران به دو دسته تقسیم می شوند:

  • زیارتگاه هایی که ارزش جهانی دارند مانند بارگاه مقدس حضرت امام رضا(ع) در شهر مشهد و آستانه حضرت معصومه(س) در قم. حیات اجتماعی و اقتصادی دو شهر مشهد و قم کاملاً با وجود بارگاه های مبارک حضرت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) و نقش زیارتی منبعث از آنان بستگی دارد.
  • زیارتگاه هایی که بیش تر ارزش زیارتی محلی و ناحیه ای دارند. این زیارتگاه ها در ناحیه های مختلف کشور واقع شده اند و مهم ترین آن ها عبارت اند از: آرامگاه حضرت احمد بن موسی جعفر(ع) معروف به شاهچراغ در شیراز، آرامگاه حضرت عبدالعظیم(ع) و حضرت حمزه بن موسی الکاظم در شهر ری بقعه سید جلال الدین اشرف بن موسی الکاظم(ع) در آستانه اشرفیه و مقبره دانیال نبی(ع) در شوش. این آرامگاه ها که غالباً دارای گنبد و بارگاه اند، به ویژه در روزهای آخر هفته، زیارتگاه مردم محلی هستند.

از سوی دیگر، از آنجا که برخی از این آرامگاه ها در نقاط خوش آب و هوا قرار گرفته اند، به نوعی نقش تفریگاهی نیز دارند، بسیاری از امامزاده های ایران، در نتیجه توسعه نقش زیارتی آن ها، به کانون های شهری تبدیل شده اند. غالباً اطراف حرم امامزاده ها محل تمرکز برخی فعالیت های خدماتی و تجاری شده و با افزایش تعداد زائران به کانون های تجاری مستقلی تبدیل شده اند. از این رو محل امامزاده بیش تر در مرکز شهرها است. امامزاده های ایران به عنوان یکی از کانون های زیارتی نقش مؤثری در فعالیت های فراغتی و بدین ترتیب در توسعه جهانگردی داخلی در مقیاس های مختلف دارند.
در ایران به جز شیعیان، پیروان دین ها و مذهب های دیگر، مانند اهل تسنن، زرتشتیان، ارمنیان و یهودیان نیز زندگی می کنند که همه آن ها برای خود زیارتگاه ها، و مکان های مقدس مذهبی دارند.
مهم ترین زیارتگاه ها و محل های مذهبی اهل تسنن، یکی تربت شیخ جام(مقبره شیخ جام) در خراسان و دیگری مسجد جامع سنندج می باشد. زرتشتیان ایران که بیشتر در یزد و تهران زندگی میکنند، همه ساله برای برگزاری مراسم خود به تخت جمشید، نقش رستم، تاق بستان و بیستون می روند. آتشکده قدیمی آذرگشسب در تخت سلیمان، برج کاشمر در خراسان و دریاچه ارومیه مکان های مقدسی هستند که با گذشت سده های بسیار، هم چنان مورد توجه زرتشتیان ایران اند. ارمنیان در تابستان هر سال برای زیارت به کلیسای تاتاووس که در سیاه چشمه و در نزدیکی ماکو قرار دارد،  سفر می نمایند. علاوه بر ۱۳ کلیسای جلفای اصفهان که مکان های مذهبی ارمنیان ایران اند، از چندین کلیسا در آذربایجان: کلیسای سنت استپان، سلماس و کلیسای قدیمی ماکو نیز می توان نام برد. از زیارتگاههای یهودیان در ایران به قبر استر (استرومردخای) در همدان و دانیال نبی در شوش می توان اشاره کرد.