پیشینه تاریخی کهگیلویه و بویراحمد

این استان ابتدا قسمتی از انشان بوده و در دوره ساسانی با عنوان به آمد کواز، ارگان و قسمت کوهستانی آن به نام زم زمیگان معروف بود. با ورود اسلام این منطقه ابتدا ارجان، زم گیلویه و کهگیلویه و از دوره تیموری با از بین رفتن اتابکان لر بزرگ، سراسر منطقه به کهگیلویه معروف شد. از سال ۱۳۴۲ خورشیدی که به فرمانداری کل تبدیل شده به دلایل سیاسی، کهگیلویه و بویر احمد نامیده شد. در مورد نامگذاری کهگیلویه در آثار تاریخی مطالب مختلفی آورده شده است. حسن فسایی در فارس نامه ناصری وجه تسمیه آن را به دلیل وجود میوه ای به نام ‹‹ کیالک›› می داند که البته نامعقول به نظر می رسد. از نوشته های ابن خرداد به و استخری در سده های سوم و چهارم هجری چنین بر می آید که ‹‹ گیلو›› یکی از سران قوم لر و در محدوده جغرافیایی بین خوزستان، فارس، اصفهان امروزی بوده است که به دلیل کوهستانی بودن پس از مدتی این منطقه به کوه گیلویه معروف شده است. به نظر استخری رموم یا (قبایل) پارس پنج تا بوده ورم جیلویه یا گیلویه که به رم زمیجان هم معروف بوده از همه بزرگتر بوده است (مسالک ممالک ص ۹۶). این منطقه از طرفی به استخر و از طرفی به کوره شاپور و از طرفی ارجان و از طرف دیگر به بیضا و حدود سپاهان قدیم یا اصفهان محدود می شده از سویی نیز به حدود خوزستان و ناحیه شاپور محدود می شده و آنچه از روستا و شهر در این ناحیه بوده در شمار این قبیله بوده است. طبق نظر استخری در مسالک و ممالک، گیلویه مهرگان بن روزبه به همایجان سفلی از توابع کوره استخر رفته بود و به سلمه خدمت می کرد. چون سلمه بمرد، گیلویه رم زمیجان را با زور بگرفت و قدرتمند شد. بطوری که بر آل ابودلف حمله کرد و برادر قاسم بن عیسی ( ۲۱۰ تا ۲۲۵هـ ) یعنی معقل بن عیسی را کشت. ابودلفیان بر گیلویه حمله کردند و او را بکشتند و تا اواخر روزگارشان که از عمرولیث صفاری شکست خوردند، سر گیلویه را بدلیل اهمیت و قدرت وی، در پیش لشکر خود می بردند. با وجود شکست گیلویه ریاست قبایل زمیگان در دست اعقاب گیلویه باقی ماند. بر اساس اطلاعات کتاب حدود العالم در نیمه دوم سده چهارم هجری قمری اولین بار به کوه ها و مناطق کوهستانی این منطقه کوه جیلو یا گیلو گفته شده است. ( حدود العالم، ص ۳۲ ) در پایان سده پنجم هجری قمری ابن بلخی در فارسنامه خود از این منطقه به نام کوه گیلویه یاد کره است. از سده ششم هجری قمری به بعد منابعی که از این منطقه یاد کرده اند، نام کهگیلویه را بر بیشتر سرزمین امروزی آن اطلاق می کنند. قدرت یابی طوایف کوه گیلویه از یک سو و خرابی ارجان از سوی دیگر سبب شد که در دوره مغول و تیموری در بیشتر نوشته ها کوه گیلویه بکار برود. پس از چیده شدن جکومت اتابکان لر بزرگ در ۸۲۷ ه. ق و از دوره صفویه نام کهگیلویه به سرزمینهای وسیعی از اصفهان تا خلیج فارس اطلاق می شده است. در دوره پایانی سلسله صفویه این منطقه به نام کهگیلویه و بهبهان معروف است و در سال ۱۳۴۲ خورشیدی به دلیل سیاسی به کهگیلویه و بویراحمد تغییر نام یافت.