قلعه بیرجند (قلعه ته ده یا پایین شهر)، بزرگترین و قدیمی ترین بنای تاریخی بیرجند به شمار می رود و بر فراز بلندترین نقطه غربی تپه ماهورهای شهر ساخته شده است. بنای مذکور با وسعتی بالغ بر ۳۰۰۰ مترمربع در دوره صفویه احداث شده و در واقع هسته اولیه شهر بیرجند محسوب می شود. البته برخی نیز بنای این قلعه را به پیش از آن دوره نسبت می دهند. قلعه بیرجند از خشت و گل و چینه ساخته شده و از دوره صفویه تا قاجاریه مردم این شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت می‌کرده است.

قلعه بیرجند در دوره قاجاریه به طور کامل بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به شواهد موجود به وسیله نقب های زیرزمینی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است.

این قلعه دارای هفت برج بوده که هم اکنون شش برج از آن باقی مانده است. مرمت این بنا در سال ۱۳۷۸ به وسیله شهرداری بیرجند شروع شد