سفالگری
سفالگری از اواخر هزاره هفتم ق.م در استان زنجان رواج داشت. گواه این مطلب کشف سفالهای کم دوام و کدر است که به آن دوره تعلق دارد. پس از اسلام بهترین نمونه سفالهای دوره سلجوقی در این استان ساخته شده است. این ظروف به صورت کاسه و بشقاب، در اندازههای مختلف و به اشکال انسانی و حیوانی، با کتیبههایی به خط کوفی و طرحهای اسلیمی تزیین شدهاند. نقوش این ظروف به صورت برجسته و لعاب آن زرد و سبز کمرنگ است. در اوایل قرن هشتم هـ .ق، سلطانیه یکی از مهمترین مراکز سفالگری ایران بود. بارزترین مشخصات سفالهای این دوره عبارتند از: برجسته بودن نقوش، نقاشی زیر لعاب، کتیبههایی به خط کوفی با عبارت لاالهالاالله و ظروفی با لعاب سفیدرنگ و گاهی سبز روشن و نقوشی مانند مجلس شکار، پرندگان در حال پرواز و بوتههای گیاهی. از دیرباز تا کنون روستاهای سلطانیه، «بلوبین»، «گلابرسفلی و علیا» و «قلتوق» از جمله مراکز سفالگری استان زنجان بودهاند و ظروف مختلف مانند خمره، کشکساب، کوزه، تنور در این مراکز تولید میشده است. در چند دهه اخیر با رواج ظروف پلاستیکی، تولید و استفاده از ظروف سفالی کمرنگ شده است. امروزه سفالگران این روستاها، اشیایی چون تنور، کوزه، گلدان تولید میکنند. گفتنی است که روستای قلتوق اولین روستایی است که در آن استفاده از چرخ سفالگری رواج یافته است و سفالگران آن را آقایان تشکیل میدهند، در صورتی که سفالهای دیگر روستاها بدون چرخ سفالگری و با شیوه ورقهای، فتیلهای ساخته شده و سفالگران آنها را زنان تشکیل میدهند.
چاقوسازی
هر گاه نام زنجان به میان میآید، یاد هنرمندان چاقوساز این شهر از جمله استاد یعقوب زنجانی، استاد محمد علی زنجانی و استاد یحیی قدومی در اذهان زنده میشود. زنجان در قرن دهم هـ .ق یکی از مراکز مهم صنعتی ایران به شمار میرفت و کارگاههای بیشمار اسلحهسازی در آن دایر بود. بعدها به دلایل سیاسی و اجتماعی این کارگاهها رو به اضمحلال نهاد و صنعت چاقوسازی شهر نیز با ورود چاقوهای ماشینی آلمان، انگلیس و ژاپن دچار رکود شد. اما به رغم مشکلات فراوان با پایمردی استادکاران سختکوش، این صنعت به حیات خود ادامه داده و تا حدودی راه ترقی را پیموده است. چاقوهای زنجان تنوع فراوان دارد و ظرافت، تناسب، شیوه آبکاری و قدرت برش از ویژگیهای آنها است. تیغه این چاقوها معمولاً از جنس فولاد سخت است و پس از برش و حرارت دادن در کوره، با مهارت چکشکاری، ساییده و صیقل داده میشوند. آستر چاقو از جنس آهن یا برنج است و رویه آن نیز غالباً از شاخ حیوانات، به ویژه شاخ گوزن تهیه میشود. انواع چاقوهای زنجان عبارتند از: چاقوهای مخزنی یا قلمتراش، چاقوهای ضامندار، چاقوهای شکاری، چاقوهای صحرایی، چاقوهای آشپزخانه، دشنه و قداره که هر یک به شکلهای گوناگون تولید میشوند.
ملیله کاری
ملیلهکاری با سابقه تاریخی چند هزار ساله، یکی از ظریفترین و پر بهاترین هنرهای فلزکاری است و جزء مهمترین صنایع دستی بومی زنجان محسوب میشود. هنرمندان ملیلهکار زنجانی با استفاده از نقره و گاه طلا مبادرت به ساخت ظروف تزیینی و مصرفی گرانقمیت از جمله سرویس چایخوری، انواع سینی، گلدان، کاسه، قلمدان، جعبه جواهرات، قاب عکس مینمایند که از شهرت جهانی برخوردار است و زینت بخش مجموعههای هنری خصوصی و موزههای جهان هستند. این هنر، فنی بسیار پیچیده و ظریف دارد. در حال حاضر ملیلهکاری زنجان با همت و تلاش هنرمندان با ذوق این شهر روز به روز پیشرفت کرده و برخی از آنان دست به ابتکاراتی زدهاند که موجب تحول و تکامل این هنر شدهاند. همچنین زنان نیز همگام با مردان کم و بیش به فعالیت در این رشته مشغول هستند.
چاروق دوزی
صنعت کفاشی از قرن یازدهم هـ .ق در شهر زنجان رونق داشته است. چاروق قدیمی زنجان پاپوشی بدون پاشنه، از چرم خام بود که با تسمههایی بلند به ساق پا بسته میشد و در روستاها بیشتر مورد استفاده چوپانان قرار میگرفت. در سالهای اخیر چاروقی با رویهای از چرم قرمز تولید میشود. این چاروق بدون بند و تسمه است و نوکی عقابی و برگشته دارد. این نوع چاروق که تولید آن از حدود چهل سال پیش رواج داشته است، کمترتولید میشود.چاروق کنونی زنجان شکل خاص و ظریفی دارد و زنان و دختران شهری اغلب از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده میکنند. این نوع چاروق پاشنهدار و کف آن از چرم است و رویهاش از نخهای ابریشم و گلابتون به رنگهای مختلف بافته و تزیین میشود. گفتنی است که یکی از اساتید معروف چاروقدوز زنجان به نام مرحوم استاد «اصغر خطیبی» چاروق نوع اخیر را در زنجان رواج داده است.
گیوه دوزی
گیوه یکی از پاپوشهای سنتی ایران است و به دلایل مختلف از جمله راحتی، سبکی و جلوگیری از تعریق پا مورد استفاده عشایر، روستاییان و گروهی از شهرنشینان است. رویه گیوه توسط زنان و دختران و با استفاده از قلاب و انواع نخهای پنبهای و ابریشمی بافته میشود. کف یا زیره آن نیز معمولاً از جنس چرم است و به وسیله صنعتگرانی که اصطلاحاً «تختکش» نامیده میشوند، آماده میشود. کار دوخت رویه به تخت نیز به عهده گیوهدوزها است. مناطقی مانند زنجان، کردستان، کرمانشاه، آباده و شیراز جزء مهمترین مراکز تولید گیوه در ایران هستند.
|