فلات ايران از قديمي ترين كانون هاي تمدني دوران باستان در آسيا است و از اين نظر در دانش باستان شناسي، جايگاه مهمي دارد. تاريخ اسكان در فلات ايران از دوره نوسنگي تا مهاجرت آرياييان چندان روشن نيست اما شواهد روشني در دست است كه سرزمين ايران از ديرباز مسكونی بوده است.
كانون هاي قديمي سكونت در كنار چشمه ها و رودخانه ها يا به طور كلي در مجاورت كوه هاي زاگرس و البرز به وجود آمده اند. مهم ترين اين كانون هاي باستاني عبارتند از: تپه سيلك كاشان، تپه حصار دامغان، تورنگ تپه گرگان، تپه حسنلو در آذربايجان، تپه مارليك در رودبار، همچنين شوش در خوزستان.
در كاوش هاي باستان شناسي در اين كانون ها، آثاري به دست آمده اند كه قدمت برخي از آنها به هزاره پنجم پيش از ميلاد مي رسد. مهاجرت قوم هاي آريايي به فلات ايران از هزاره دوم پيش از ميلاد آغاز شد. از اين قوم ها، پارت ها در خراسان، مادها در غرب و پارس ها در جنوب ايران مستقر شدند. امپراتوري مادها در هگمتانه(اكباتان) يا همدان كنوني پا گرفت. هخامنشيان پس از پيروزي بر مادها و تسخير پايتخت آنان، نخستين امپراتوري بزرگ ايران را به وجود آوردند. حدود متصرفات آنان در زمان داريوش اول (485-522 ق.م) از جلگه رود سند در مشرق تا مرزهاي يونان در مغرب مي رسيد. بناهاي تخت جمشيد و پاسارگاد كه از آثار اين دوره اند، از آثار مهم باستاني ايران و جاذبه هاي مهم جهانگردي به شمار مي آيند و همه ساله هزاران جهانگرد از اين آثار بازديد مي كنند.
پس از انقراض هخامنشيان و به آتش كشيده شدن تخت جمشيد به دست اسكندر، جانشينان وي(سلوكي ها) مدت كوتاهي بر ايران تسلط يافتند كه نتيجه آن آميزش فرهنگ ايراني با فرهنگ هلني بود. در حدود سال 250 ق.م پارت ها كه يكي از قوم هاي سواركار آريايي بودند از خراسان به سمت غرب و جنوب غربي پيشروي كردند و امپراتوري خود را در تيسفون بر پهنه فلات ايران، بنياد نهادند .
اين امپراتوري تا سال 224 پس از ميلاد دوام يافت. ساسانيان با پيروزي بر آخرين پادشاه پارتي در 225م. امپراتوري جديدي به وجود آورند كه تا اواسط قرن هفتم ميلادي دوام آورد.
عصر باستاني ايران يكي از پر شكوه ترين عصرهاي تاريخ ايران به شمار مي آيد. از اين دوره ميراث هاي فرهنگي و بناهاي تاريخي فراواني در تخت جمشيد، پاسارگاد، شوش، شوشتر، همدان، فيروز آباد(نقش رستم)، تاق بستان، سروستان و نيشابور بر جاي مانده اندكه ارزش ديداري فراواني دارند.

نفوذ اسلام در ايران در نيمه اول قرن هفتم ميلادي، پس از فروپاشي امپراتوري ساساني روي داد. از آن پس دوره جديدي در تاريخ ايران آغاز شد كه دگرگوني هاي بنيادي شديدي در اوضاع اجتماعي، سياسي، مذهبي، حكومت و مردم به وجود آورد.با وجود پذيرش اسلام، ايرانيان هرگز مخالفت خود را با سلطه خلفاي اموي و عباسي پنهان نمي كردند و در برابر ستمگريهاي حكومت هاي اموي و عباسي، جنبش هاي استقلال طلبانه بسياري رابر پا كردند. آنان نيز براي تضعيف و سركوب ايرانيان كه به طرفداري از خاندان پيامبر(ص) و برقراري حكومت بر اساس امامت به پاخاسته بودند، به تقويت عناصر غير ايراني پرداختند.