کانون های زیارتی

با گسترش دين اسلام در ايران، آرامگاههاي امامان و امامزاده گان به تدريج به زيارتگاه تبديل شدند. به دنبال اين روند، پيشوايان ديني با ساختن بارگاه هاي متناسب بر روي مزار بزرگان ديني، در هر محل بنايي شاخص و برجسته به وجود آورند. يكي از مظاهر علاقمندي و اخلاص مردم در پيروي از فلسفه امامت، ساخت بناهاي آرامگاهي و هنر معماري امامزاده هاست. ذوق و نبوغ در پيكره بسياري از بارگاه هاي زيارتي ايران جلوه گراست.

زيارتگاه هاي ايران به دو دسته تقسيم مي شوند:

  • زيارتگاه هايي كه ارزش جهاني دارند مانند بارگاه مقدس حضرت امام رضا(ع) در شهر مشهد و آستانه حضرت معصومه(س) در قم. حيات اجتماعي و اقتصادي دو شهر مشهد و قم كاملاً با وجود بارگاه هاي مبارك حضرت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) و نقش زيارتي منبعث از آنان بستگي دارد.
  • زيارتگاه هايي كه بيش تر ارزش زيارتي محلي و ناحيه اي دارند. اين زيارتگاه ها در ناحيه هاي مختلف كشور واقع شده اند و مهم ترين آن ها عبارت اند از: آرامگاه حضرت احمد بن موسي جعفر(ع) معروف به شاهچراغ در شيراز، آرامگاه حضرت عبدالعظيم(ع) و حضرت حمزه بن موسي الكاظم در شهر ري بقعه سيد جلال الدين اشرف بن موسي الكاظم(ع) در آستانه اشرفيه و مقبره دانيال نبي(ع) در شوش. اين آرامگاه ها كه غالباً داراي گنبد و بارگاه اند، به ويژه در روزهاي آخر هفته، زيارتگاه مردم محلي هستند.

از سوي ديگر، از آنجا كه برخي از اين آرامگاه ها در نقاط خوش آب و هوا قرار گرفته اند، به نوعي نقش تفريگاهي نيز دارند، بسياري از امامزاده هاي ايران، در نتيجه توسعه نقش زيارتي آن ها، به كانون هاي شهري تبديل شده اند. غالباً اطراف حرم امامزاده ها محل تمركز برخي فعاليت هاي خدماتي و تجاري شده و با افزايش تعداد زائران به كانون هاي تجاري مستقلي تبديل شده اند. از اين رو محل امامزاده بيش تر در مركز شهرها است. امامزاده هاي ايران به عنوان يكي از كانون هاي زيارتي نقش مؤثري در فعاليت هاي فراغتي و بدين ترتيب در توسعه جهانگردي داخلي در مقياس هاي مختلف دارند.
در ايران به جز شيعيان، پيروان دين ها و مذهب هاي ديگر، مانند اهل تسنن، زرتشتيان، ارمنيان و يهوديان نيز زندگي مي كنند كه همه آن ها براي خود زيارتگاه ها، و مكان هاي مقدس مذهبي دارند.
مهم ترين زيارتگاه ها و محل هاي مذهبي اهل تسنن، يكي تربت شيخ جام(مقبره شيخ جام) در خراسان و ديگري مسجد جامع سنندج مي باشد. زرتشتيان ايران كه بيشتر در يزد و تهران زندگي ميكنند، همه ساله براي برگزاري مراسم خود به تخت جمشيد، نقش رستم، تاق بستان و بيستون مي روند. آتشكده قديمي آذرگشسب در تخت سليمان، برج كاشمر در خراسان و درياچه اروميه مكان هاي مقدسي هستند كه با گذشت سده هاي بسيار، هم چنان مورد توجه زرتشتيان ايران اند. ارمنيان در تابستان هر سال براي زيارت به كليساي تاتاووس كه در سياه چشمه و در نزديكي ماكو قرار دارد،  سفر مي نمايند. علاوه بر 13 كليساي جلفاي اصفهان كه مكان هاي مذهبي ارمنيان ايران اند، از چندين كليسا در آذربايجان: كليساي سنت استپان، سلماس و كليساي قديمي ماكو نيز مي توان نام برد. از زيارتگاههاي يهوديان در ايران به قبر استر (استرومردخاي) در همدان و دانيال نبي در شوش مي توان اشاره كرد.