بَردَسکَن از شهرهای استان خراسان رضوی است. این شهر مرکز شهرستان بردسکن بوده و در سال ۱۳۸۵، تعداد ۲۳٬۱۴۲ نفر جمعیت داشتهاست.
بردسکن در قدیم بر سر یکی از راههای اصلی تجاری خراسان به دیگر نقاط ایران از طریق کویر قرار داشت. گرمترین دمای آن گاهی به ۴۵ درجه و سردترین آن به ۵ درجه سانتیگراد زیر صفر میرسد.
در کتابهای تاریخ نخستین بار اعتمادالسلطنه در ذکر راههای نیشابور به دیگر نقاط، از منزل چهارم از جاده سوم طبس به نام برداسکن سخن میگوید.
پیشینه تاریخی و وجه تسمیه
شهرستان بردسکن دارای سوابق تاریخی چندین ساله میباشد. برج فیروزآباد از یادگارهای عصر سلجوقیان، برج کشمر مربوط به عهد ایلخانیان و آثار متعدد دیگر شهرستان ازجمله تپههای چوپان مربوط به دوهزار سال قبل از میلاد نشان از قدمت منطقه دارد.
اشارات متعدد مک گریگور و دکتر هانری والتربل به راههای قدیمی خراسان نشان میدهد که بردسکن به لحاظ داشتن راه هموار، آب خوب، آذوقه مناسب و واقع بودن آن بر سر راه تهران، هرات، خواف، ترشیز، طبس و سبزوار از منازل بین راهی محسوب میشدهاست و میگویند در زمان زرتشتیان در محل فیروزآباد شهری بودهاست (شهر ترشیز قدیم) که بردسکن مجاور آن قرار داشته و به نام کنار شهر نامیده میشدهاست.
نتایج بررسیهای باستان شناسی بر روی تپهها و محوطههای باستانی و همچنین شواهدی از آثار فرهنگی حاکی از آن است که منطقه بردسکن در هزارههای دوم و اول پیش از میلاد مسکونی و آباد بودهاست. این ناحیه در قرون و سدههای گذشته جزیی از سرزمینی به شمار میرفت که در متون جغرافیایی و تاریخی از آن با نام (ترشیز) یا (طرثیث) یاد شدهاست. ترشیز در نیمه اول سده چهارم هجری از شهرهای تابعه نیشابور محسوب میگردید. به شهادت متون تاریخی ناحیه مز بور در سالهای ۵۲۰ ق و ۶۵۰ ق، توسط سلجوقیان و سپاهیان مغول و بعد از آن نیز آماج حملات بسیار گردید. با طلوع دولت نادر شاه افشار اندکی از تهاجمات افغانها و ترکمنها به این ناحیه فروکش نمود اما این ناآرامیها تا سلسله قاجار نیز ادامه یافت.
درباره وجه تسمیه نام بردسکن و نامهایی که تاکنون به آن اطلاق شدهاست باید گفت این نامها یا به شهری ویژه یا به کل منطقه اطلاق میشدهاست. ترتیب زمانی نام بردسکن را پوشت، پشت، بشت، ولایت پشت، طرشیت، ترشیز، بردمسکن، دست برکن، بردسکن و برداسکن گفتهاند که در مورد هر یک از این نامها نظرات گوناگونی وجود دارد.
در تاریخ بردسکن آمدهاست شهر ترشیز در حین تغییرات بوجود آمده در منطقه به علل گوناگون افول کرد و در فاصله ۱۷ کیلومتری آن شهری جدید شکل گرفت که در ادوار مختلف نامهای بردسکن، برداسکن، بردمسکن، دستبرکن، کدوغن، مجدآباد و سرحصار به آن اطلاق میشد. منطقه مجدآباد در غرب و منطقه کدوغن در شرق بردسکن، امروزی بردسکن قرار دارد. در منطقه باغهای فراوانی به چشم میخورد.
نام بردسکن را میتوان برگرفته از بَردْ به معنی سرما و مسکن به معنی سامن یا اسکان تلقی کرد. با نگاهی به آب بردسکن که بسیار سرد است و به آب نوبهار معروف است شاید بتوان به این وجه تسمیه نزدیکتر شد. بنابراین بردسکن سرزمینی با زمستانهای سرد و خشک بوده که مردم در آن اسکان یافتهاند و اگر به وجه تسمیه دیگری بخواهیم اشاره کنیم، این است که بَردْ را به معنای همان سرزمین سرد و خشک بگیریم و اسکن را به معنای آرامش. پس بردسکن به معنی سرزمین سرد و خشک است که مردمش با آرامش در آن ساکن هستند.
همچنین میگویند، در این منطقه چون درختان میوه بسیار بودهاست به ویژه میوههایی مانند انجیر، انگور و گلابی که با دست و به سختی چیده میشوند. مسافرانی که از راه کویر به نیشابور سفر میکردند، هنگام گذشتن از این مسیر و دیدن رنج مردم منطقه در چیدن میوهها، اصطلاح بردست کندن را برای آنها به کار میبردند یعنی مردمی که میوهها را با دست میکندند. در واقع بر به معنی میوهاست و با ترکیب بَرْ و دستکن به مرور، بردسکن شدهاست.
اما وجه تسمیه دیگری برای بردسکن که با توجه به شواهد و قرائن موجود صحیح تر به نظر میرسد این است که: ترشیز یا طریثیث (ترِشیت، به لغت اوستایی یعنی محل دور افتاده) مرکز ولایت قدیمی پشت نیشابور (بست، پشت) بودهاست و بردسکن به عربی یعنی جای بریده و دور افتاده ترجمه نام ایرانی ترشیز (تر شیت) است، ترشیزی که طبق گفته گای لیسترانج)در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی (در یک منزلی غرب کندر نزدیک دهکده کنونی عبدلآباد بوده. میدانیم که در همین حوالی اشاره شده شهر بردسکن قرار گرفتهاست که با توجه به معنی لفظی اش یعنی شهر دور افتاده، باید همان شهر دور افتاده ترشیز (محل دوردست) بوده باشد.
موقعیت جغرافیایی
بردسکن در حاشیه شمالی کویر نمک، بین ۵۶ درجه و ۱۴ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۱۵ دقیقه طول و ۳۴ درجه و ۴۲دقیقه عرض جغرافیائی گستردگی دارد. این شهرستان از سمت شمال با شهرستان سبزوار، از شرق با شهرستان خلیل آباد، از شمال شرق با کاشمر و از جنوب با طبس در استان یزد و از غرب با شاهرود در استان سمنان محدود بوده و مرکز آن شهر بردسکن در ۵۷ درجه و ۵۷ دقیقه طول و ۳۵درجه و ۱۵ دقیقه عرض جغرافیائی و در فاصله ۲۶۵ کیلومتری جنوب غربی مشهد مقدس قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر است و بر اساس آخرین تصمیمات کشوری دارای ۳ بخش، مرکزی، انابد و شهرآباد و دارای ۳۹۳ روستای دارای سکنه و خالی از سکنه میباشد.