میمند روستایی است در دهستان میمند از توابع بخش مرکزی شهرستان شهر بابک استان کرمان در جنوب شرقی ایران. «روستای صخرهای میمند» واقع در شهرستان شهربابک از استان کرمان است.
میمند در ۳۸ کیلومتری شمالشرقی شهرستان شهربابک در عرض ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه و طول ۵۵ درجه و ۲۵ دقیقه قراردارد. ارتفاع آن از سطح دریا ۲۲۴۰ متر و وسعت آن ۴۲۰ کیلومترمربع است این روستا بین شهرهای یزد، کرمان و شیراز قرار دارد. میمند در دهستانمیمند، در شهرستان شهربابک و در استان کرمان واقع شدهاست. باران سالیانه آن ۱۸۵ میلیمتر است.
میمند روستایی صخرهای و دستکند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است که انسانها خدایان خود را در بلندای کوهها جستجو میکردند و کوه نشانه استواری و توان و پایداری و اراده شناخته میشود. این بنای دستکند باستانی، بیگمان از نخستین سکونتگاههای بشری در ایران به شمار میرود، دورانی که هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و کوهها را سپند میشمردند، باوری که بعدها نیز جلوه دیرینگی و دینی داشت و همانگونه که حضرت موسی در کوه طور به پرستش میپرداخت و پیامبرگرامی اسلام نیز در غار و کوه حرا به پیامبری مبعوث گردید. به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسانهایی دل سنگها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت سالیان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی بهشمار میرود. هنوز کسی واقف نیست که این مجموعه به دست چه کسانی بوجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده، اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت قرار دارد، چون در آن زمان و با آن وسایل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعة با عظمتی با معماری بینظیر فابل تحسین است. عدهای از محققین نیز معتقدند که مهرپرستان از غارهایی که با دست در دلکوه کندهاند فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده میکردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی ازآب و هوا و یا هر عامل محیطی مؤثر دیگری، این غارها را برای سکونت برگزیدهاند. آئین مهرپرستی قبل از ظهور آئینزرتشت در ایران رواج داشته و تا مدتها پس از ظهور وی نیز ادامه داشتهاست. میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شدهاست و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهة اخیر میباشد. این تمدن در ابتدا برگرفته از آئینمهرپرستی و بعد از آن آئینزرتشت بودهاست. در زمان ساسانیان شهربابک به عنوان زادگاه بابک سرسلسلة ساسانی مورد توجه خاص آنها بودهاست. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران مردم میمند که به آئینزرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرا گشتند.
آنچه مورد اهمیت است و بی شک بر نحوه شناخت میمند اثر گذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نمیآید، یعنی در فضای باز ساخته نمیشود، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل میگیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید تودهای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازههای مختلف کنده شدهاست که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غیرو کنده شدهاست. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمیشود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچهای بوجود میآید که اشیاء و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان میگردند.کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک کیچهاست. یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد. همه کیچهها یک ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است و همانگونه که ذکر شد نام هر واحد کیچه است(kiche) جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچهها با پردهای پارچهای صورت میگیرد. کلیدون در دیوار کنار درب نصب میشود، کلید را در آن قرار میدهند تا زبانه پشت در قرار گیرد. درجه حرارت این اتاقها حدود ۵ درجه متفاوت از بیرون است. در سال ۱۳۸۳در بهمن ماه در حالی که در بیرون حرارت ۱۰ درجه سانتیگراد بود، در درون ۱۵ درجه و در خرداد ماه ۱۳۸۴ در حالی که بیرون ۲۴ درجه سانتیگراد بود در درون ۱۸ درجه سانتیگراد بود. ایجاد اجاق و در زبان محلی دیدون (didon) در درون اتاقها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنة اتاقها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاقها باعث گردیده تا بدنه داخل اتاقها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاقها شود و متأسفانه چون دیگر در خیلی از اتاقها آتش افروخته نمیشود باعث شده تا خاک سقفها به آهستگی ریزش پیدا کند. اندازه این اتاقها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و یک اتاق ۳×۴ به بلندی ۹۰/۱ تا ۱۰/۲ متر معمولی است و بزرگترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمیکند. کف پوشها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازههای متفاوت در سایزهای۱۵۰×۱ و ۴۰/۱×۸۰/۱ متر موجود است. تعداد کیچهها در خود روستا ۴۰۶ عدد و تعداد اطاقها ۲۵۶۰ عدد میباشد. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده میشود. روستای ۳ هزارساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و میتوان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را بخوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد. جایزه ملینا مرکوری جایزهای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بینالمللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطههای تاریخی) به آثاری اهدا میشود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد. روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی گردید. مدارک برای شرکت در مسابقه بزرگ معماری آقا خان ارسال شدهاست و در ضمن اقداماتی جهت ثبت جهانی میمند صورت گرفتهاست. طبق افسانههای میمند روزی این روستا به وسیلهٔ مردی که از سوی خورشید می اید ایران را به شکوه قدیمی باز می گرداند.
میمند در لغت و اصطلاح به تعابیر مردمانش و آنچه صاحبنظران در پیرامون آن نقل میکنند تعابیر متفاوتی دارد: ـ عدهای معتقدند اصطلاح و لغت میمند، از دو واژه (می) و (مند) است که (می) به معنای شراب و(مند) به معنای مست و مستی میباشد. اما تعبیر فلسفی این اصطلاح آن است که چون این روستا در قبل از اسلام حفر شده، مردان این نواحی (می) مینوشیدهاند و مست میشدهاند و این حفرهها را در اثر مستی میکندهاند. ـ عدهای دیگر عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مبارکی بودهاست. ـ عدهای نیز بر این باورند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کردهاند و چون در این ناحیه اقامت گزیدهاند، آن را میمند نام نهادهاند و باورهای دیگر….
ترجمهٔ کتیبههای بههای میمند هنگامی که کوهها در این میمند شکاف بردارند و افسانههای میمند به حقیقت بپیوندند گنجینهٔ میمند پدیدار خواهد گشت و فقط یک نفر می تواند به ان دست پیداکند که او از سوی خورشید می اید.
گیاهان همواره در محیط زیست میمند وجود داشته وگیاهان دارویی در این منطقه نقش مهمی را ایفا نمودهاند. آنچه مسلم است، انسان برای رهایی از درد و درمان بیماریها در گذشته و حال بهترین شیوه را، استفاده از داروهای گیاهی در نظر داشتهاست و منطقة میمند از این امر مستثنی نیست.
حمام میمند که مثل خانه های آن در دل سنگ کنده شده یکی از عجایب این خانهها است که بصورت حمامهای سنتی دارای خزانه بوده و طبق روایات مردمان آنجا که به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نکات بهداشتی در آن رعایت میشدهاست. ساختمان این حمام بدین طریق است که: کوچهای آنرا به داخل دالانی وصل میکند یعنی اول مانند دیگر حفرههای آن کوچه کنده شده و این کوچه در انتها به دالانی ختم میشود پس از دالان یعنی در وسط آن دری است که به رختکن حمام متصل میشود این رختکن دارای حوضی در وسط و سه سکو در اطراف میباشد. که درب دیگری آنرا به صحن حمام وصل میکند در پایین صحن خزانهای کنده شده که در سنگ است و منفذی هلالی شکل آنرا به صحن وصل میکند که برای برداشتن آب بوده در وسط خزانه گودالی است که جای قرار دادن دیگی برای گرم کردن آب بوده و در پایین و پشت این چاله دالانی است که درب آن به خارج حمام باز میشده که آتشخانه و محل برافروختن آتش در زیر حمام قرار داشته. برای گرم کردن حمام منفذی بوده که دود در آن میپیچیده و آنرا گرم میکرده که پس از گرم شدن گرفته میشدهاست. و اما در طرف راست خزانه حوضی بوده که محل شستن پا و آب کشیدن آن بودهاست و در طرف چپ حمام بریدگی کوچکی برای نظافت و دارو کشیدن بودهاست. طریقه حمام کردن به این ترتیب انجام میگرفتهاست که حمامی در جلو خزانه میایستاده و بدن مراجعهکنندگان را بهوسیله ظرفی با ریختن آب خیس میکرده که پس از چرک کردن و ریختن آب دوباره و تمیز شدن بدن. فرد میتوانسته برای غسل کردن داخل خزانه برود و پس از انجام غسل از سمت راست یعنی اطاقی که حوض در آن بوده خارج میشده و پای خود را آب میکشیدهاست. از نکات عجیب در این حمام آن است که سوراخی در بالای صحن و رختکن میباشد که سنگی مرمر بر روی آن گذاشتهاند که این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعکس میکند و در واقع منبع نور حمام میباشد. علاوه بر این دیگر منابع روشنایی حمام عبارتاند از: روغن گیاهی بنام (کن تون) یا کنده خشک پوسیدهای که کمتر دود میکند. ریشه گیاهی بنام (جلا) که نوعی خار بوده و از آن کتیرا به عمل میآورند و چراغموشی، که اکنون این حمام برقکشی شدهاست.
مدرسه قدیم روستا، به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شدهاست، با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسکونی است. به طور کلی هرچه از ابتدای کیچه به عمق آن میرویم ابعاد کلاسها گسترده تر میشود و این، به دلیل افزایش ضخامت بودهاست. طول کیچه مدرسه که در کوه کنده شده- حدود ۱۸ متر میباشد و عرض آن از ابتدا تا انتها بین ۱۵ الی ۶ متر متغیر است. در مجموع این مدرسه دارای ۵ فضا که از آنها به عنوان کلاس و دفتر استفاده میشدهاست. دوعدد از این فضاها در امتداد کیچه و سه تای آنها در سه طرف ایوانی به ارتفاع سه مترکه در انتهای کیچه کنده شده قرار دارد که ابعاد آن ۵/۵ ×۵/۵ و دارای دو ورودی میباشد. حجاران میمندی این کلاس را در انتهای کیچه ساختهاند. زیرا ضخامت سقف به مرور که به عمق میرویم بیشتر میشود. در جلوه کیچه مدرسه، حیاط بزرگی قرار دارد که به سنگ خشکه چین محصور شدهاست. و درون آن درختی بنام (تایی) وجود دارد.
مسجد میمند مولود تغییراتی است که در یک یا چند واحد مسکونی داده شدهاست. این مسجد در حدود ۱۲۰ متر مربع وسعت داردو شکل آن مدور و نامنظم است بعد از عبور از راهرویی به پهنای ۵/۱ متر به صحن مسجد میرسیم. سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شدهاست. محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود ۱ متر میباشد. حجاران میمندی که آثار و نشانههای تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است. در مسجد طاقچه ها، محراب و منبر سنگی ایجاد کردهاند. علاوه بر این در طرفین ورودی مسجد – در بدنه دیوار – طاقچه هایی مخصوص قرار دادن کفش ایجاد کردهاند. کف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالیهای دستباف میمندی، کف سنگی آن فرش شده. این مسجد هیچگونه منفذی برای نورگیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تامین میشود بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال ۱۲۴۰ هجری قمری بر میگردد.
حسینیه میمند، در وسط روستا قرار دارد و دارای سه ایوانچه با طاق گهوارهای است که در انتهای آنها ورودیهای حسینیه قرار دارند بنای حسینیه از تجمع چند منزل مسکونی صخرهای ایجاد شده و تمامی اجزای آن از سنگ تراشیده شدهاند فضاهای داخلی حسینیه دارای پلانی نامنظم بوده و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد که چهار ستون قطور مستطیل شکل ایستایی آن را حفظ میکنند در گذشته یک منبر سنگی چسبیده به زمین و متکی به اولین ستون کنار ورودی حسینیه وجود داشتهاست که اخیرا آنرا تراشیدهاند و به جای آن منبر چوبی قرار دادهاند. ارتفاع سقف حسینیه در بعضی از نقاط آن ۸۰/۱ و در نقاط دیگر، ۳۰/۲ متر میباشد. حسینیه میمند همچون سایر بناهای صخرهای فاقد هرگونه تزیین و اندودی میباشد و در آن کتیبهای که اشارهای به تاریخ حسینیه کردهباشد وجود ندارد این درحالی است که بنای حسینیه مدام در حال تغییر بوده و در دورههای مختلف فضاهایی به آن اضافه شدهاست تا مساحت داخلی آن جوابگوی ساکنین باشد. خدمات رفاهی و گردشگری مهمانسرا: در محیطی به قدمت تاریخ به شیوه کاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی مهیا میباشد. رستوران سنتی(سفره سرای سنتی): مبلمان به شیوه کاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا ساختهشدهو میزهای رستوران از سنگ و پایه چوبی دارد و با غذاهای بومی و سنتی از میهمانان پذیرایی میشود. در مبحث گردشگری نیز شرکت خصوصی آریان ایساتیس، برگزارکننده تورهای کوهنوردی و… در میمند میباشد.
آنچه مورد اهمیت است و بیشک بر نحوه شناخت میمندی اثر گذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نمیآید، یعنی در فضای باز ساخته نمیشود، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل میگیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید تودهای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازههای مختلف کنده شدهاست که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غیرو کنده شدهاست. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمیشود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچهای بوجود میآید که اشیاء و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان میگردند.کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک کیچهاست. نام هر واحد کیچه (kiche) است. اندازه این اتاقها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و یک اتاق ۳*۴ به بلندی ۹۰/۱ تا ۱۰/۲ متر معمولی است و بزرگترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمیکند. کف پوشها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازههای متفاوت در سایزهای۱۵۰*۱ و ۴۰/۱*۸۰/۱ متر موجود است. تعداد کیچهها در خود روستا ۴۰۶ عدد و تعداد اطاقها ۲۵۶۰ عدد میباشد. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده میشود. روستای ۳ هزارساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و میتوان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را بخوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد. جایزه ملینا مرکوری جایزهای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بینالمللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطههای تاریخی) به آثاری اهدا میشود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد. روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی گردید.
آب و هوای میمند از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگیهای آن زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل است. روستایمیمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و این دشت در فاصلة شهر بابک و میمند قرار داشته و درگذشته پوشیده از درختانپسته و باداموحشی بودهاست که در حال حاضر محدود به دشتهای اطراف روستای میمند میشود.کمی نزدیکتر به به روستایمیمند نیز درختان توت و شاهتوت به وفور یافت میشود. دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاکپشت، خرگوش و… است. به علاوه در کوهستانهایمیمند نیز حیواناتوحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان شکاری یافتمیشود. چندین رودخانة فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه گردیدهاست. کشاورزی در میمند همچون سایر آثارطبیعی جلوه ویژهای به این روستا میدهد. در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود میگیرد. طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاههای اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا درکنار چشمهها، قناتها و رودخانة میمند میگذرانند.
«روستای صخرهای میمند» با کمک اروپا و استرالیا، سنگ نگارههای میمند تاریخ گذاری میشوند
با کمک کارشناسان اروپایی و استرالیایی طی طرحی ویژه روی سنگ نگارههای روستای تاریخی میمند؛ تحقیقات ویژه به منظور سال یابی دقیق این سنگ نگارهها آغاز میشود. به گزارش «میراث خبر»، روستای باستانی میمند یکی از قدیمیترین روستاهای کشور است که با گذشت حدود سه هزار سال از ساخت آن هنوز زندگی در آن جریان دارد. در اطراف این روستای آتشفشانی سنگ نگارههای مختلفی وجود دارد که نقشهای مختلفی بر روی آنها حک شدهاست اما تاکنون تحقیقات چندانی روی این سنگ نگارهها انجام نشدهاست.
«فریبا کریمی»، مسئول بررسیهای ویژه بر سنگ نگارههای میمند در این باره گفت: «با توجه به اهمیت سنگ نگارهها در نشان دادن بخشهایی از شرایط تاریخی منطقه و به دلیل نبود امکانات و تکنولوژی بررسی سنگ نگارهها در کشور قصد داریم با کمک کارشناسان اروپایی و استرالیایی بر روی سنگ نگارههای میمند و تاریخ گذاری آنها اقداماتی را انجام دهیم.» این گروه کارشناسان اروپایی و استرالیایی به دعوت مسئولان پروژه بزرگ میمند امسال به ایران سفر میکنند تا کار بررسی روی سنگ نگارههای این روستا را با کمک کارشناسان ایران آغاز کنند. تاکنون ۶۵ صحنه سنگ نگاره در منطقه شناسایی شدهاست، به گفته کریمی در میان این نقوش، صحنههایی از شکار، جنگ، نقوش حیوانات نظیر سگ، اسب به خصوص بز دیده میشود. دو نمونه از این نقوش جزو سنگ نگارههای بی نظیر در کشور محسوب میشوند. یکی از این نقوش دارای رنگ و دیگری تصویری از صحنه شکار با تیر و کمان را نشان میدهد.
کریمی همچنین در مورد اهمیت مطالعه سنگ نگارههای میمند گفت: «بررسی سنگ نگارهها در کنار بررسیهای باستانشناسی دیگر در روستا میتواند بخشی از شرایط زندگی و هنری و معیشتی ساکنان این منطقه را روشن تر سازد و به موضوع تاریخ گذاری دقیق روستای میمند کمک کند.»
بررسی سنگ نگارهها در جهان جزو رشتههای مهم باستانشناسی محسوب میشود که در کشورهایی نظیر استرالیا و کشورهای اروپایی طی چندین سال گذشته مطالعات ویژهای را در این زمینه در محوطههای مختلف انجام دادهاند. در بخشهای مختلف کشور ایران به خصوص در مناطق کوهستانی سنگ نگارههای بسیار زیادی شناسایی شده که تاکنون به علت نبود امکانات و تخصصهای ویژه تحقیقات گستردهای در این زمینه انجام نگرفتهاست. لورواگوران باستان شناس ایتالیایی با توجه به سنگ نگارههای یافته شده قدمتی در حدود ۶ تا ۱۲ هزار سال برای تمدن میمند پیش بینی کرده است.
براساس یک نظریه، با توجه به مستندسازی سنگ نگارههایی در ۸ کیلومتری جنوب میمند که در بیشتر آنها نقش شکار دیده میشود و توسط یک هیئت فرانسوی حدود ۳۵ سال پیش انجام شد، قدمت این روستا ۱۲ هزار سال تخمین زده شده است.