گز اصفهان
یکی از معروفترین سوغات اصفهان گز میباشد مواد اولیه این شیرینی مطبوع و مشهور که گز انگبین باشد، در اطراف این شهر به عمل میآید.
گز انگبین ریشه گیاهی به نام بته یا درخت گز است. ارتفاع این درخت کوهستانی حداکثر به دو متر میرسد و بیشتر در مناطق خوش آب و هوای بختیاری و خوانسار در دامنه کوهها به عمل میآید.
در اواخر تابستان محصول این درخت آماده برداشت میشود و دانههای برّاق و زرد رنگی مثل دانه ارزن از
ساقههای این درخت بیرون میزند. در این هنگام صاحبان درختان گز باید محصول را، قبل از اینکه ریزش بارانهای پاییزی شروع شود، برداشت کنند.
جهت برداشت محصول، پوست دباغی شده گوسفند را – که تمیز و سفید میباشد و به آن دباله میگویند – زیر درختچه پهن میکنند. سپس با چوب سر کجی که به همین منظور تهیه شده و آن را دگنک مینامند، به تنه درخت ضربه میزنند تا دانههای ارزن مانند، از بدنه درخت جدا شده و داخل دباله بریزد. این گزها ناخالص و با برگ و مواد دیگر مخلوط است که برای تمیزکردن آن از غربال آهنی که به همین منظور ساخته شده استفاده میشود و آن مواد ناخالص را غربال میکنند تا دانههای گز از سوراخهای غربال عبور کرده و مواد اضافی در غربال باقی بماند. در طول سال بالغ بر ده مرتبه این کار تکرار میشود که هر چه بیشتر تکرار شود، نوع محصول بعدی نامرغوب میگردد و محصول بار اول به صورت گل و از همه مرغوبتر است. مواد اضافی که در غربال باقی میماند هم، مصارف مختلف دارد. از جمله آن مواد، گز علفی است که در پزشکی استفاده میشود. اما دانههای گز اصلی که در کیسهها جمعآوری میشود بسیار گرانبها و ماده اصلی به شمار میآید. چنانچه قبل از برداشت محصول بارندگی بشود، از مرغوبیت گز خواهد کاست و اگر تعداد بارش بارانها زیاد باشد در آن سال، محصول قابل استفاده نمیباشد.
برای تهیه گز مرغوب نیمی از مواد مصرفی، دانههای گز گیاهی و نیمی دیگر شکر و مغز پسته و یا بادام و مواد دیگر استفاده میشود. گاهی هم بنا به سفارش متنفذین مادهای به نام شیر خشت به گز اضافه میکردند و حتی به جای آب خالص در آن آب هندوانه میریختند. این نوع گز سفارشی و مخصوص بوده که برای پادشاهان و رؤسای ممالک دیگر به عنوان سوغات فرستاده میشده و در بازار یافت نمیشد. اما گز بسیار مرغوب به علت کمبود و گرانی ماده اولیه، کمتر تهیه می شود. این روزها گزفروشیها برای پایین نگه داشتن قیمت، از ماده دیگری به نام بادکا که از سیب زمینی تهیه میشود، به جای گز گیاهی استفاده میکنند. اما این گز به هیچ وجه طعم و لطافت گز اصلی را ندارد. نوع دیگر گز که در جعبههای کوچک فلزی به فروش میرسد، گز انگشت پیچ است که در آن از مغز پسته و بادام استفاده نمیکنند تا سالخوردگان به راحتی آن را تناول نمایند.
هنر قلمزنی
پرویز بهنام باستان شناس ایرانی، قدمت برنزهایی را که نقوش زیبا بر روی آن نقش بسته و در حفاریهای باستان شناسی به دست آمده مربوط به اقوامی دانسته که قبل از هخامنشیان در ایران زندگی میکردهاند. او نوشته است که این اشیاء بیشتر در نواحی لرستان و کردستان یافت شده و محل کشف آنها را که اغلب از جنس سفال یا فلز منقش بوده، علاوه بر ناحیه لرستان، مربوط به دامنههای کوههای زاگرس دانسته و اضافه کرده است که در زمان فرمانروایی ایلامیها، اطراف کوههای زاگرس به نام ناحیه «آنزان» شناخته میشده که به چهار قسمت تقسیم شده بود.
حال با توجه به این سخن پرویز بهنام و همچنین اعتقاد هرتسفلد مستشرق آلمانی که گفته است ابتدا، نام اصفهان «آنزان» بوده و سپس به «گابیان» تبدیل یافته و از زمان هخامنشیان به بعد ابتدا به «گی» و سپس به «جی» تبدیل شده است؛ اگر این دو آنزان یکی باشد، سندی معتبر از قدمت هنر حکاکی و قلمزنی در اصفهان محسوب میشود که از دوران قبل از هخامنشیان، بدان میپرداختهاند و این سخن با یادآوری اینکه زردکوه بختیاری نیز جزو ارتفاعات شرقی جبال زاگرس یعنی همان «آنزان» (به گفته پرویز بهنام) به حساب میآید؛ بیش از پیش به واقعیت نزدیک میشود.
و از دیگر سوغات شهر اصفهان می توان به :
خاتم
مینا
گچبری
گره چینی
قلمدان سازی
کاشیکاری
خوشنویسی
مسگری
منبت کاری
نقاشی
نقاشی باستانی
معرق
صحافی
سفالگری
مینیاتور
قالی بافی
اشاره نمود.