شهر تنگستان: نام یکی از آبادیهای تنگستان «تد دومری» است که به عقیده عدهای از اندیشمندان و مورخین، یادآور قوم تجارت پیشه بسیار معروف خاورمیانه امروزی (سوریه) یعنی «تدمر» یا «پالمیر» باستانی است. در مراوده مردم آشور، بابل، سومر واکد با سواحل خلیج فارس و رفت و آمد فنیقیها و تدمری در خلیج فارس و سواحل آن در دوران گذشته محل شک و تردید نیست و در تمام طول سواحل، منطقهای مناسبتر از منطقه تنگستان و دشتی و دشتستان نداشته است.
تنگستان ناحیه است در شرق دشتستان که مرکز آن اهرم است. قلعه معروف تنگستان در آبادی «پهلوان کشی» واقع است که خرابههای آن باقی مانده است. اهالی تنگستان در دوران اخیر و از زمان زندیه تا این اواخر به شجاعت و میهنپرستی معروف بودهاند. در باب دلاوریها و فداکاریهای اهالی غیور تنگستان در جنگ جهانی اول که انگلیسیها قصد حمله به شیراز را داشتند، داستانها گفتهاند.
مراکز دیدنی
کوشک اردشیر
قلعه زار خضر خان
منطقه روستایی اهرم
رودخانه اهرم
آبگرم اهرم
آبگرم قوچارک
آبگرم میر احمد
چشمه میر احمد
شهر دشتستان
ناحیهای که در زمان قدیم به آن شبانکاره میگفتند با شهرستان دشتستان امروزی به مرکزیت شهر برازجان یکی است. همانطور که از کلمه شبانکاره کاملاً آشکار است، شغل اصلی مالکین شبانکاره ابتدا چوپانی و گلهداری بود که پس از به قدرت رسیدن، شهر ایجرا مرکز خود قرار دادند. این شهر یکی از شهرهای قدیمی فارس بود و نزدیک استهبان امروزی قرار داشت. نارنج و خرما و مخصوصاً انار آن مشهور است.
این شهر پس از سقوط ملوک شبانکاره در نیمه اول قرن هشتم هجری قمری توسط «آل مظفر» خراب و ویران گردید. ملوک شبانکاره از کازرون تا داراب را تحت نفوذ خود آورده بودند و در نواحی جنوبی فارس حکومت میکردند. برازجان یکی از پایگاههای مهم به شمار میرفت و قلعهای مستحکم داشت که بقایای آن هنوز وجود دارد.
مراکزتاریخی و دیدنی
کاخ هخامنشی
کاخ کورش
آب انبار درخت
منطقه باستانی توز
تل مرو
تل طلسمی
تل حندق
تل پهن
دژ برازجان
شهر دشتی
یکی از شهرستانهای استان بوشهر، شهرستان دشتی به مرکزیت خورموج است که بخش کاکی در جنوب شرقی آن قرار دارد. کاکی مرکز بلوک دشتی است که در زمان قدیم به آن ماندستان میگفتند. ماندستان از نام رودخانه مند یا ماند گرفته شده است.
این رودخانه در مناطقی که به خلیج فارس میریزد به علت هموار و کمشیب بودن زمین، سرعت چندانی ندارد، لذا به نظر میرسد آب رودخانه از حرکت باز ایستاده (مانده) است. به همین جهت به این رودخانه مند یا ماند نام دادهاند و کنارههای آن را که نزدیک خلیج فارس است ماندستان گفتهاند. وجه تسمیه دیگر ماندستان آن است که این رودخانه و زمینهای اطراف آن از نظر کشاورزی فایده چندانی ندارد و گویا رودخانه در آن حدود مانده است.
مراکزتاریخی و دیدنی
برج قلعه خورموج
معبد کلات
شهر دیر
شهرستان دیر در پنجاه کیلومتری شمال غرب بندر طاهری از شهرستان کنگان واقع شده است. در این شهرستان قلعه قدیمی نیمه ویرانی به نام قلعه جلالخان حاکم وجود دارد که قدمت آن بیش از دویست سال نیست. در چند فرسخی شمال غرب دیر نزدیک محلی معروف به بردخون بقعه سادهای به نام امامزادهشاه محمد وجود دارد که از نظر قدمت و ارزش هنر معماری چندان اهمیتی ندارد.
جاذبه های طبیعی
رودخانه مند
رودخانه شور
منطقه حفاظت شده مند
جزیره نخیلو
جزیره گرم
بندر دیلم (مهروبان)
بندر قدیمی مهروبان در بیستوچهار کیلومتری شمال بندر دیلم قرار داشت. آثارخرابههای این بندر هم اکنون در محلی به نام تل امامزاده مشهود است بندردیلم یا دیله تا پیش از خرابی بندر مهروبان که در انتهای راه باستانی معروف اصفهان- مهروبان قرار داشت، از بنادر بازرگانی مهم ایران بود. دلیل نامگذاری دیلم به درستی مشخص نیست، این نام شاید از اسم دیلمون که نام قدیمی جزیره بحرین است گرفته شده باشد. دیلم در زمان شورش قرامطه وآلبوسعید نیز از مراکز نشر افکار قرامطه بود و گویا محل تولد حمدان قرامطنیز بوده است.
جاذبههای طبیعی
بندر سی نیز
بندر مهروبان
شهر کنگان
شهرستان کنگان در منتهی الیه جنوب شرق استان در نوار ساحلی خلیج فارس قرار دارد واز نقاط دیدنی استان بوشهر محسوب میشود. بندر طاهری از توابع این شهرستان در قرن چهارم هجری از اهمیت بازرگانی زیادی برخوردار بود. خرابههای بندرسیراف در غرب این ناحیه در زمان استخری و مقدسی بزرگترین بندر ایران درخلیج فارس بود و تمام کالاهایی که از طریق دریا به ایران وارد میشد در آن بندر توزیع میشد و بعد از شیراز بزرگترین شهر اردشیر خوره بود.
مجموعه قراین تاریخی موجود نشانگر آن است که شهرستان کنگان نسبت به سایر شهرستانهای استان از اهمیت سوقالجیشی و بازرگانی و تاریخی جالب توجهی برخوردار است. علاوه برآثار به جا مانده از پیشینه تاریخی این شهرستان که عموماً تخریب شدهاند، چشمه آب گرم میانلو در شمال کنگان از دیدنیهای منطقه است.
شهر گناوه
بندرگناوه در ساحل خلیج فارس بین بندر بوشهر و دیلم واقع شده است. شهر گناوه کنونی در جنوب گناوه قدیم بنا شده است. از گناوه قدیم نقاطی باقی ماندهاست که امروزه به نامهای تیرسول (شن فشرده)، تل گنبد، تل گوری، تل منارهو بالاخره تل امامزاده خوانده میشود. در ویرانههای اطراف گناوه، گوپال (گل پخته استوانهای شکل به صورت سفال زرد یا سرخ رنگ که آن را به عنوان گلوله یا منجنیق بر سر دشمن میریختند) فراوان به چشم میخورد.
درحال حاضر از گناوه قدیم جز آثار سنگها و پیهای مدفون در زیر خاک و بعضی بازمانده تاقنماهای سنگی ضربی آثاری مشهود نیست. گاه و بی گاه در درون گودالها و حفرهها و در زیر پیهای عمارت ویرانه، سکهها و دستافزارها و مصنوعات سنگی و سفالی یافت میشود. نام این بندر در کتابهای قدیمی به صورت گنابا، گنفه، گناوه، جنایه و جنابا هم آمده است. امامزاده سلیمان یکیاز مراکز زیارتی این شهر است.